گفت وگو با دکتر مجید سروری درباره تظاهرات پوستی بیماری‌های کبد و دستگاه گوارش
دکتر هانیه زائررضایی
در دوران حکیم ابن‌سینا، پوست را مظهر سلامت افراد می‌دانستند و اغلب بیماری‌ها را براساس تظاهرات و علائم پوستی آنها تشخیص می‌دادند. اگرچه امروزه برای تشخیص انواع بیماری‌ها روش‌های پیشرفته و قابل اعتمادی در دسترس است اما از اهمیت معاینه‌های پوستی و توجه به آنها ذره‌ای کاسته نشده است. درواقع، بررسی دقیق پوست از مهم‌ترین بخش‌های معاینه هر بیمار است حتی اگر هیچ شکایتی از تظاهرات پوستی خود نداشته و حتی متوجه آنها نشده باشد. تظاهرات پوستی بیماری‌های مختلف بسیار متنوع هستند. با دکتر مجید سروری، متخصص داخلی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، درباره تظاهرات پوستی بیماری‌های دستگاه گوارش و کبد گفت‌وگو کرده‌ایم.
سلامت: کدام بیماری‌های گوارشی باعث یرقان می‌شوند؟
کبد عضوی است که وظیفه هضم چربی‌‌ها را برعهده دارد و این‌کار را با ساختن، ذخیره و خارج کردن ماده‌ای به نام «صفرا» انجام می‌دهد. این ماده از شکسته‌شدن و تجزیه هموگلوبین(گلبول‌های قرمز) به دست می‌آید و عامل رنگ زرد ادرار و رنگ قهوه‌ای مدفوع است و در کیسه‌ای به نام «کیسه صفرا» ذخیره می‌شود. وقتی این ماده بیش از حد طبیعی وارد سیستم گردش خون شود، باعث بروز علائم زردی یا یرقان می‌شود که یکی از بارز‌ترین نشانه‌های بیماری‌های کبدی از قبیل هپاتیت‌های ویروسی یا دارویی یا الکلی و سیروز ( التهاب شدیدکبد) است. یرقان یک بیماری نیست بلکه نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای است و به‌صورت زرد شدن سفیدی چشم و پوست خود را نشان می‌دهد. از دیگر تظاهرات پوستی بیماری‌های کبدی، می‌توان به کهیر، خارش، تغییرات عروقی و تغییرات مو و ناخن اشاره کرد. خارش، شایع‌ترین تظاهر پوستی همراه با بیماری‌های کبدی است که در نواحی انتهایی بدن و در نواحی در تماس با لباس تنگ و همچنین در شب‌ها بیشتر است. آنژیومای عنکبوتی که به‌صورت گشاد شدن موضعی عروق در اطراف مویرگ مرکزی نمایان می‌شود، از علائم پوستی شایع برخی از بیماری‌های کبدی است. در برخی بیماری‌های مزمن کبدی موهای بدن نازک می‌شوند و در نواحی‌ای از بدن می‌ریزند و گاهی تغییرهایی در رنگ ناخن‌ها ایجاد می‌شود.
سلامت: آیا مشکل‌های کیسه صفرا هم می‌توانند باعث زردی شوند؟
کیسه صفرا محل ذخیره ماده‌ای به نام صفراست که در پاسخ به غذایی که می‌خوریم، مخصوصا غذاهای پر چرب، مقداری صفرا را از طریق مجاری صفراوی به داخل روده کوچک می‌ریزد و نقش بسیار مهمی در هضم و جذب چربی‌های غذایی دارد. اگر به هر علتی، مثلا انسداد در مجاری صفراوی، مشکلی در آزاد‌شدن صفرا ایجاد شود، می‌تواند به‌صورت یرقان تظاهر کند. از شایع‌ترین عواملی که باعث بروز این مشکل‌ها می‌شوند، سنگ‌های کیسه صفرا هستند. در برخی موارد سنگ صفرا، باعث دردی شدید در فرد می‌شود، اما جالب است بدانید که درصد بالایی از مبتلایان به سنگ صفراوی هیچ‌گونه علامتی ندارند. در برخی موارد، سنگ صفراوی برای بیش از 10 سال با فرد می‌ماند و هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. التهاب کیسه صفرا نیز می‌تواند در اثر وجود سنگ‌های صفراوی، مصرف الکل، عفونت‌ها و حتی تومور‌هایی که باعث ترشح بیش از حد صفرا می‌شوند، ایجاد شود، اما باز هم شایع‌ترین علت ایجاد آن سنگ‌های صفراوی هستند. التهاب کیسه صفرا می‌تواند دوره چند هفته‌ای داشته باشد. در درصدی از موارد ممکن است باکتری‌های عفونی به کیسه صفرای ملتهب حمله کنند و عفونی شود. گاهی نیز پیش می‌آید که کیسه صفرا پاره شود که در این صورت فورا با عمل جراحی خارج می‌شود.
سلامت: آیا بیماری‌های مری و معده هم تظاهرات پوستی دارند؟
بله، بیماری‌های مری و معده هم می‌توانند تظاهرات پوستی داشته باشند؛ مثلا خونریزی معده در صورتی که باعث فقرآهن شود، می‌تواند باعث رنگ‌پریدگی در پوست و تغییراتی در صفحه ناخن از قبیل قاشقی‌شکل شدن ناخن و التهاب گوشه لب‌ها شود. از طرفی، در برخی بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرمی، تظاهرات پوستی همراه تظاهرات گوارشی به‌خصوص در ناحیه مری ظاهر می‌شوند.
سلامت: آیا بیماری‌های روده هم می‌توانند تظاهرات پوستی داشته باشند؟
بله، بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی (ارثی) است. در این بیماری گوارشی پرزهای روده باریک آسیب می‌بیند و در جذب مواد اختلال پیدا می‌کند. در صورتی که بیماران مبتلا به سلیاک پروتئینی از گروه گلوتن که در برخی از غلات مانندگندم، جو، چاودار و جوی دوسر وجود دارد، مصرف کنند، دچار علائم عدم‌تحمل می‌شوند زیرا ورود گلوتن به سلول‌های پرزهای روده باعث واکنش التهابی می‌شود و چون بخش عمده‌ای از جذب موادغذایی در روده در پرزهای روده انجام می‌گیرد، تخریب پرزها باعث سوء‌جذب می‌شود. این بیماری معمولا در دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (2 هفتگی تا 1 سالگی) آغاز می‌شود. در بزرگسالان، علائم ممکن است به‌تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند. همان‌طور که گفته شد، شایع‌ترین علائم گوارشی شامل اسهال، نفخ، کاهش وزن و استئاتوره (اسهال چرب) است. کمبود ویتامینK که از عوارض سوء‌جذب است، باعث ایجاد اکیموز وپتشی می‌شود (لکه‌های خونریزی زیرپوستی که با فشار موضعی از بین نمی‌روند، براساس اندازه به نام‌های پتشی، پورپورا و اکیموز نامگذاری می‌شوند). از دیگر تظاهرات پوستی سلیاک، درماتیت هرپتیفورم است که درصورت وجود این ضایعه پوستی باید به سلیاک شک کرد. بیماری‌های التهابی روده نیز می‌توانند تظاهرات پوستی داشته باشند. برخی از این بیماری‌ها ممکن است هر قسمتی از لوله گوارش را درگیر کنند و برخی دیگر فقط در روده بزرگ دیده می‌شوند. درصد زیادی از افراد مبتلا به بیماری‌های التهابی روده دچار اختلال‌های پوستی می‌شوند. شایع‌ترین مشکل‌های پوستی این بیماران عبارتند از:
• اریتما نودوزوم: برآمدگی قرمز پوستی دردناک که طی شعله‌ور شدن بیماری التهابی روده رخ می‌دهد و در خانم‌ها شایع‌تر است.
•پیودرما گانگرنوزوم: زخم‌های چرکی پوستی که بیشتر روی ساق و قوزک پا بروز می‌کنند.
• فیستول‌های پوستی: مجراهای غیرطبیعی که از روده‌ها به سمت پوست تشکیل می‌شوند و بعضا خروج مدفوع از پوست مشاهده می‌شود.
•آفت‌های دهانی: زخم‌های آفتی کوچک که اغلب در لثه‌ها و مخاط پشت لب پایین و اطراف زبان مشاهده می‌شود.
نشانگان ژیلبرت
بعضی از زردی‌ها مربوط به عارضه‌ای به نام «نشانگان ژیلبرت» است. در این عارضه فرد هنگامی که دچار سرماخوردگی، گرسنگی یا اضطراب و عصبانیت است، بیلی‌روبین خونش افزایش می‌یابد و چشم‌ها و پوست بدن زرد می‌شود. این عارضه مادرزادی است و هیچ‌گونه خطری ندارد و در صورت برطرف شدن علت‌های گفته‌شده (مثلا رفع گرسنگی) رنگ پوست و چشم به حالت طبیعی بازمی‌گردد. در صورتی که مشکوک به این علائم هستید، انجام آزمایش برای تشخیص هرگونه زردی و هپاتیت الزامی است.
